Invuukira yo’Mufuliiru
Uburambe bwo'Mufuliiru: Umufuliiru akizi tuula ne'mbaga yage kuguma, booshi handu haguma. Kundu kwokwo, akizi yubaka áhali abandi bandu. Ataba na'ndoola. kwokwo, akizi bonekana kwo ali mutuulani wo'mutuula.
1. Imikolwa
a) Kuhinga: Umufuliiru atuula muhiizi we'bigundu, no'mumbati , ne'bijumbu, ne'bitende, ne'bigooje, na'kabemba, na'majeeri, nw'bitole, na'matungulu...
b) Kutunga
Umufuliiru ayamiri ali mutuuzi. Akizi biika ibitunganwa bya'kwingi-kwingi, nga mbene, ne'ngoko, ne'bibuzi, ne'ngaavu... Yibyo byoshi, byâli kizi yubakirwa inyumba. ku zeene, ingaavu zikola mubiikwa ibutambi lya'kaaya. Mu butuuzi, akamúlongera ubugale. Ngaavu zo akizi gonda mwo, imbene anatwe mwe'maaja, ne'ngoko yakizi zimaana umukwi/umwana kiri no'mugeezi.
c) Kutula ibyuma, no'bumba kiri no'kubaaja ibikolanwa: Mu Bafuliiru mwâli riiri banaluganda ba'kahebuuza. Bâli kizi lyosa ibyuma mu mabuye agali mudetwa MATARE. Yibyo byuma banabitule mwe'bikolanwa bya kwingi-kwingi, nga fuka, na'matumu, ne'misholo, ne'bihalo, ne'migushu ... Yugwo mukolwa gwâli kizi kolerwa mu luganda.
Umufuliiru âli kizi baaja ibiti anabigire mwe'birugu byo'kukolera, nga ndasho/mukongo gwo'kuliira, no'mukénge gwo'kukandira mwo'mutobo, ne'kishakulo kyo'kuhuulira kuguma no'muushi.
Umufuliiru âli kizi koleesa ibumba mu kubumba ibikolanwa, nga ndango, ne'karabo, no'tubindi, ne'mibangala, ne'kibya, na'nakororo
d) Ubuhiivi no'budubi: Umufuliiru aba muhiiva bweneene. Akizi koleesa itumu, na'kabwa. Akizi koleeza kiri ne'mitego, nga malamba' no'buhya, no'lwanga, no'mubasho.
Kwakundi, Umufuliiru aba mudubi. Hali ikyanya Mu kuduba, ali mukizi kamya ulwiji, kandi iri akoleesa imigono, no'tusaaso, no'muhunda, ne'njenga... kiri no'kudutira no'kukoleera.
e) Kudandaza: Umufuliiru akadandaza imbene, ne'ngaavu... Anâli kizi guliisa ibikolanwa bya'kola, nga fuka, ne'migushu, no'tuhamba...
2. Indya: Ibyokulya byage ye’nooka butuula bundu ne’nyama. Haliko, ali mu lya ne’bindi nga biryolyo. Umufuliiru ali kizi rya ne'bitumbwe bya mukishuka, nga madita, ne'mbuhu, na'mageere, na'kashishiri, ne'mishishi, ne'bitobe... Akizi rya ne'nyama ze'ruhiiviro, ne'njanga ne'nyooba. Kundu kwokwo, Umufuliiru, atâli rya ngiisi nyamiishwa na ngiisi lunjanga.
3. Ikinywebwa: Ikinywebwa kyage gaba maavu go’mugomba. Anakizi nwa umumera.
5. Indwaro: Ikihugo kya’Bafuliiru buli bwami buguma. Mwami akizi yimikwa no'kuyambikwa ulushembe. Abafuliiru bali mu múshaaga bweneene, banali mu simbaha abatwali na’bagingi baage. Mu Bafuliiru, mutaba baami babiri kandi iri mwami-kazi.
6. Izibo : Umufuliiru aba ndwani. Akizi koleesa bweneene ingoni, ni’tumu. Umufuliiru wa keera âli yiji ukulwisa umuheto. Emwe! atagalulwa mwi'zibo. Haliko, aba mutuudu, mukuba atakizi halala. Kundu kwokwo, atakizi yemeera ukuvindagazibwa.
7. Iyanga :Umutabana wo'Mufuliiru akizi gonderwa na yishe mukazi muguma. Haliko, akizi na yanga ingingwe yo'yo muguma. Kyo kitumiri akizi deta « umushosi aba ku mandu, si ataba ku bundu ». Anâli mu shubi deta « Umundu bali bandu ». —Umufuliiru wa kare âli kizi yanga akashambala ka yishe. Anâli kizi hyana mwene wabo.
8. Ikigandaaro : Umufuliiru iri âli fwa, bâli kizi gandaara siku zitaanu. Ne’ri angiba akabuta amahasha, bâli kizi hisa siku ndatu. Mu kuyanamuka, bâli kizi begwa umushaku, banayimike. Mu kuyimika, iri mushosi wo'lugo ye kafwa, bali mu biika ifula ahandu ha nakufwa nga mwami. Uyu ye'ri muhaabwa itumu. Shemwami ali mu ba mulumuna wa nakufwa kandi iri gundi wa mu yiryo kondo. Si yehe, ali mu baahwa umugushu. Nakufwa iri angiba akabuta abaana banyere naaho, batali mu hulusa itumu, batanganayimikwa umwana wo'bunyere. Ne’ri angiba akahyana umukazi, umwana ya buta atangayimikwa. Mu yikyo kyanya kye'kigandaaro, ndaaye we'mbaga úwanga yikarabiri, ndaanaye úyanziri úwangayegiiri mukaage bu kyâli kizira.
9. Ubwitegeereze Ubwitegeereze bwo'Mufuliiru buli muyerekanwa ku bulyo bwo ali mukizi deta kwo. Ali mukizi koleesa imigani, na'magambo go’buleenga, ne’sakuuzo. Ayiji bwenene kiri no'kufuma.
10. Inyimbo na'makina: Umufuliiru ayiji ukuyimba, no'kukina. Agweti ibikolanwa byage byo ali mu yimba mwo, nge'likimbi, no'mujegere, ne'ngoma ...
Komamba hano mu kubona imyazi higulu lye'ndeto ye'Kifuliiru
Ikishushanio kye'likimbi
